Xivaning eng qadimiy madrasalaridan biri

Xoja Berdiboy madrasasi Xiva darvozasidan bo‘lmish Polvon Darvozadan sharqda yashagan juda boy va hurmatli aholilari tashabbusi bilan 1688 yil barpo qilingan. Bu — bizning kunimizgacha saqlanib qolgan Xivadagi eng qadimiy darvozalardan biridir. Xivaning ko‘plab mashhur yodgorliklarining yoshi ulug‘ bo‘lib, XVIII-XIX asrlarga tegishli.

Madrasa tashqaridan to‘g‘ri burchakli shaklda bo‘lib, ichki hovlisi ham bor. Madrasa ishga tushgan vaqt burchaklarida ayvonlari bo‘lib, kunning eng issiq vaqti madrasa muallimlari va o‘quvchilari u yerda hordiq chiqarishgan. Madrasaning kirish eshiklari yog‘ochdan yasalgan bo‘lib, o‘yma naqsh bilan bezalgan.

Ichki jihozlari zohidiydir. Faqat oynalaridagi yog‘ochdan o‘yma ishlangan panjaralarigina madrasaga birmuncha sharqona joziba baxshida qilib turadi. Uzoqroqdagi burchagida darsxona joylashgan. U gumbazli to‘rtburchak shaklda. Zero, madrasa kichikroq, o‘z ichiga 16 ta hujrani olgan bo‘lib, unda o‘quvchilar istiqomat qilishgan.

1834 yil Xiva xoni Olloqulixon katta masjid va madrasa qurilishini boshlagan. Qurilish ishlari jarayonida shahar devorining bir qismi buzilib, madrasaning tashqi fasadi Xoja Berdiboy madrasasi hovlisiga tushib qolgan. Buning sababi ikki bino poydevori har xil darajada bo‘lganligidadir. Natijada, ichki Xoja Berdiboy madrasasining ichki hovlisi ikki qismga bo‘lingan va taxlangan xurjumni eslatuvchi ko‘rinishga ega bo‘lgan. Shundan so‘ng xalqda Xoja Berdiboy madrasasini Xurjum deya atay boshlashgan.