Sergey Lukyanenkoning “Kunduzgi nazorat” romanida Yorug‘lik va Zulmat o‘rtasidagi kurash haqida so‘z borib, voqealar Samarqandda, Iblislar Tog‘ida bo‘lib o‘tadi. Sehr-jodu yordamida Rustam polvon Zulmat tarafdorlarini toshga aylantirib qo‘yadi, biroq ularning joni tirikligicha qolib ketadi. Bu yer umuman uydurma emas va sirliligi bo‘yicha kitobda yozilganidan qolishmaydi.

Samarqand — qadimiy va sir-sinoatlarga boy shahar. Uch ming yil davomida bu yerlarga Iskandar Zulqaynar, Chingizxon va Amir Temur kabi buyuklarning qadami yetgan. Shahardan 30 km janubga, ikki tog‘ oralig‘ida Shayton Jiga, degan joy bo‘lib, “Iblis dubulg‘asi” yoki “Iblis tog‘i” ma’nolarini anglatadi. 

Vodiy bo‘ylab sochilgan yirik rangdor tog‘ jinslari iblislarning g‘aroyib shakllarini eslatadi. Ba’zilar ularda qadimiy ilohlar siymosini va, hatto hayvonlarning chizgisini ham ko‘radi, masalan, ayiq, yo‘lbars, bahaybat qurbaqa, kaltakesak, yovvoyi qush va boshqalar. Haykallardan biri esa boshi kesilgan devqomat odamni eslatadi. Allaqayerlardadir qoyalar to‘planib qolgan, ular qal’aga o‘xshaydi, chalkash yo‘laklar va toshlarda qotgan g‘aroyib sahnadir. Ba’zida ularga qarab, jang vaqti qotib qolgan askarlarni ko‘rish mumkin.

Bu joylar fayzsiz. Toshli sath ustida ozgina chim ko‘rinmasa,biror-bir daraxt o‘smaydi. Mahalliy aholi bu yerlarda qo‘y-qo‘zilarni o‘tlatishadi. Lekin ular Iblis Qoyasi haqida baralla “yaxshi joy emas” deya gapirishadi, garchi bu nom qayerdan paydo bo‘lganligi haqida bilishmasa-da. 

Afsonalardan biriga ko‘ra, budparastlar bu yerga o‘z o‘ljalarini olib kelgan ekanlar. Boshqa hikoya — baxodilar o‘rtasidagi kuchli kurash tufayli, osmon o‘pirilib yerga qulaganligini so‘zlaydi. Tog‘lar qulab, ajoyib siniqlar hosil bo‘lgan... Ehtimol, bular chindan ham toshga aylangan tirik mavjudodlardir? Balki kimdur qadimiy kuchlarni uyg‘otib, ularga jon berar?

Shunday bo‘lsa-da, olimlar bunday qarashlarga ishonishmaydi. Ularning fikricha, “Haykallar” tabiat hodisalar natijasida hosil bo‘lgan — quyosh, yomg‘ir va shamol. 

“Kunduzgi nazorat” filmi suratga olingach, shaharning sirli sinoatini topish maqsadida, Samarqandga, va albatta Iblislar Qal’asiga tashrif buyuruvchi sayyohlar soni ko‘payib ketgan. Lekin, ular hozircha bu yodgorlikni ko‘rishga muyassar bo‘lmoqdalar. Afsun bilan bog‘liq sinoatlar yechimi oddiy insonning qo‘lida emas.

Тешик Таш