Maxdumi A’zam - Maxdum-iA’zam (to‘liq ismi Said Djalalad-din Axmadal-Kasaniad-Daxbedi — Shaykh Aḥmad ibn Mawlānā Jalāl al-Dīn Khwājagī Kāsānī ‘Makhdūm-i Aʻẓam’, (1461-1542) — O‘rta Osiyo imomi va so‘fisi, so‘filik namoyondasi, “Dahbediya” maktabi asoschisi, yirik nazariyasi, Naqshbandiya ta’limoti shayhi. 

Maxdumi A’zam qabri oldidagi maqbara Samarqanddagi xonlarning buxorolik amirlaridan bo‘lmish Yalangtush Bahodur bey (uning shohi — Muhammad Hoshim, Mahdumi A’zamning nevarasi payg‘ambarimiz qarindoshlari oila a’zolaridan hisoblangan) tomonidan qurdirilgan.

Majmuaning eng monumental inshooti bo‘lmish Mahdumi A’zam — xonaqoh, olti ustunli, 12 gumbazli uzunasiga cho‘ziq bino uzun gumbaz ayvon tarafda joylashgan keng yog‘och ayvon bilan uyg‘un ishlangan. Binoning birinchi qurilish tarxida zikr tushish uchun mo‘ljallangan katta ayvon, qo‘shimcha xonalar va tahorat xonasi ham nazarda tutilgan. Xonaqoh hovlisida uzunligi 8 metrlik minora qad rostlangan bo‘lib, XIX asr oxiriga qadar saqlangan. Sharqiy tarafdan yana bir inshoot — “kichik masjid” joylashgan. Xonaqohning shimoliy qismida dahma bo‘lib, uzunligi 1,55 metr va deyarli to‘rtburchak shaklidagi (17,6x16,6 m), kulrang “samarqand marmari” bilan terilgan; burchaklari marmar yarimustunlari bilan bezalib, Qur’on oyatlari bilan ziynatlangan. Xonaqohda 7 yodgorlik toshi va bitta qabr bo‘lgan. Xonaqoh atrofidagi katta bo‘lmagan qabr g‘ishtdan terilgan devor bilan o‘ralgan. Ushbu bino Nodir Devonbegi buyrug‘i bilan qurilgan. Xonaqoh ostonasida  janubdan 9 ta dahma bo‘lib, ulardan biri Yalangtush Bohodurga tegishli; Sharqdan joylashgani uning qizi — Iqlimga tegishli. Chegaradan tashqarida 46 ta dahma mavjud. Tarixshunos Komilxon Kattayevning “Maxdumi A’zam va Daxbed” kitobida qabrtoshlarining ro‘yxati keltirilgan bo‘lib, avliyoning qabri oldida turadi. Quyida u haqda batafsil keltiriladi. 

Barcha so‘filar kabi Mahdumi A’zam ham ilohiy kuchga ega bo‘lgan, garchi, u Hazrati Baxouddinning “... shuncha gunohlar qilib ham, men hanuz yashamoqdaman” so‘zlarini qaytarganligi ehtimoldan holi emas. Mo‘’jiza ko‘rsatuvchilar o‘zlariga nisbatan juda talabchandurlar.

Bizning tarasavvurimizda mo‘’jiza majmua maydonida joylashgan daraxt bilan bog‘liq. Bahaybat va to‘rt ildizli, tahminan 600 yillik bu daraxtning ildizida kovak bo‘lishiga qaramay, u hanuz barglar bilan qoplanadi. Aytishlaricha, ushbu daraxtni avliyo hayolan Erondan shu yerga ko‘chirib o‘tgan emish.

Mahdumi A’zam o‘quvchilarini ibodat vaqti ko‘zlarini ochmasliklariga buyruq beradi. Shunday bo‘lsada, bir o‘quvchi itoat qilmaydi. Ko‘zini ochib qarasa, Eronning zimiston qamoqxansida bo‘lib qoladi. Mahbusning baqirig‘idan soqchilar qochib ketishadi va tentaknamo bu asirni eroniy shoh huzuriga olib kelishadi. O‘quvchi bo‘lib o‘tayotgan hodisani podishohga tushuntirishga harakat qiladi, lekin bu voqea eron hukmdorini kulguga qo‘yadi, halos. Shunda podshoi-olam “yolg‘onchi”ni daraxtga bog‘lab, kulimsirab, “Agar shayhing shunchalik qudratli ersa, seni orqaga olib ketsin...” deydi. Ertasiga bu joyda na murid, na daraxt ko‘rinmaydi — faqat daraxt ildizining o‘rnigina qoladi...

Aytishlaricha, hayratda qolgan eroniy shoh o‘limidan so‘ng Hazratning oyog‘i ostiga ko‘milishni istashiga buyruq beradi. Bu qabrni ko‘rish ham mumkin. Eron tut daraxti esa hanuz o‘sib, o‘zining g‘ayritabiiy shakli va o‘lchami bilan atrofdagilarni hayratga solishda davom etmoqda.