Мазкур тарихий-маданий мажмуа мамлакатдаги жуда машҳур шахс Шоқаландар бобонинг бевосита яқинлиида қурилган. Бугун ушбу мажмуа таркибига бир нечта бинолар киради:

• ·         Мадраса;
• ·         Минора;
• ·         Масжид.

Кўплаб афсоналарга кўра Шоқаландар бобо шох бўлиб, ҳокимиятдан воз кечиб, жаҳонгашталик қилишга қарор қилади. У дарвешлик қилади. Бу сўзнинг маъноси қаландар. Хива шаҳрига у дўстлари билан келиб, бу ерда қолишга қарор қилишади. Шоқаландан бобо ёруғ дунёни тарк этгач, унинг сўнгги кунлари ўтган ерга катта мақбара барпо этишади.

Қурилиш жараёни муаммоларга тўла бўлган

Мадраса, масжид ва минорадан ташкил топган маданий мажмуа қадимий ерда барпо қилинган.

Ривоятларга кўра Шоқаландар бобо шох бўлиб, ҳокимиятдан воз кечиб, жаҳонгашталикни, яъни қаландарликни танлайди. Икки нафар дарвеш билан Хивага келиб, бу ерда қолиб кетади.

Шоқаландар бобонинг ўлимидан сўнг шогирдлари қабри устига мақбара барпо этиб, бу жой кейинчалик зиёратгоҳга айланган. Кўплаб тарихий манбаалардаги маълумотларга кўра мақбаранинг қурилиши XVI аср ўрталарида бошланган. 1894 йилга келиб, унинг атрофига масжид, мадраса ҳамда минора қурилган. Қурилишнинг меъмори ва бош қурувчиси уста Абдулло бўлган. Кексаларнинг ривоятларида уста Абдулло исми жуда машҳурдир. Мадраса қурилишини хоннинг ўғилларидан бошлаган, иморат пойдевори қурилгач, у оламдан ўтиб, қурилиш ишлари 4 йилга тўхтаб қолади.

Муҳаммад Раҳимхон II нинг синглиси Беканжон-Бека қурилишни тугатишга қарор қилади.

Тарихшуносларнинг сўнгги аниқлаган маълумотларига кўра қурилиш жараёни берухсат бошланган. Хон ўзбошимчалик ҳақида эшитгач, келишилмаган қурилишни дарҳол тўхтатишга буйруқ беради. Вақт ўтиб, хон раҳм қилиб, қурилиш давом этишига руҳсат беради, лекин бошқа муаммо юзага келади. Афсуски, Муҳаммад Раҳимхон II Ферузда қурилишни тугатишга етарлича маблағ бўлмаган. Юзага келган муаммонинг ечими ўрнида хон икки нафар пудратчига етарли маблағни йиғишни буюради. Қурилишни якунлаган устанинг исми Уста Овул.

Мажмуанинг меъморий хусусиятлари

Бинонинг кириш қисмидан тўрт метр масофада, деярли бош фасаднинг марказида минора жойлашган. Мажмуанинг бош фасади шимолга қараган, тўрт бурчак асосли, лекин ҳовлиси кўндаланг тушган ва кириш қасми ассиметрик мужмуали бир қаватли мадрасадан ташкил топган.

Унга кириш гумбазли қаторлар орқали ўтувчи йўлакли уч гумбазли айвондан бошланган. Дарсхоналар ва масжидин меъморчилиги ўзига хос:

Дарсхона тўсин билан қопланган, масжид эса сферасимон гумбаз билан қопланган.

Айвондан асосий фасадга чиқиш йўли қўшилган. Тўғри бурчакли хужралар “балхи” қуббаси билан беркитилган.

Асосий фасад унинг ортидаги бинолардан алоҳида қилиб қурилган.

Бош чизмада мадраса ўлчами 32,0 х 32,0 метр, пофдевор минора диаметри 6,5 метр, баландлиги 18 метр. Мақбара 6,2 х 6,2 метр, ҳужра 4,0 х 4,0 метр. Бутун бино жанубдан шимолга томон аниқ йўналишга эга. Меъморий мажмуанинг марказий қисми тўртбурчак шаклдаги мадраса бўлиб, унинг баландлиги бир қаватдан ошмайди. Мадрасанинг кириш бўлими жуда машҳур ассиметрик характерга эга бўлиб, кириш қисми 3-гумбазли айвонга эга бўлган. Масжид ва дарсхоналар ўртасида аниқ фарқлар мавжуд:

1.      Масжид биноси сферик шаклли улкан гумбаз билан қопланган;

2.      Дарсхона томи оддий тўсин билан беркитилган;

3.      Кириш қисми бош фасадга яқин жойлашган;

4.      Ҳужралар тўғри бурчакли шаклда;

5.      Ҳужралар қурилишида махсус қуббалар, яъни балхлардан фойдаланилган;

6.      Мажмуанинг бош мажмуаси қатъий шимолга қараган, лойиҳалар алоҳидадан барпо этилган.

Бино фасадининг деярли рўпарасида бош минора қурилган. Жанубий қисмида хизмат биноси бор бўлиб, ясси қилиб беркитилган тўсин қоплами билан фарқ қилади. Бу ерда маҳаллий уйларда истиқомат қилувчи оилалардаги болалар ўрганиши учун мадраса ва намоз хонаси бўлган, деган таҳминлар бор.

Бугунги кунгача сақланиб қолган далилларга асосланган ҳолда миноранинг баландлиги анча паст бўлганлигини аниқласа бўлади. Бино асоси эса кўплаб ромб шаклидаги минтақалар ёрдамида безалган. Миноранинг тепа қисми ғиштдан ясалган 3-қават шараф билан зийнатланган.

Тадқиқотчилар Шоқаландар бобо бугунги кунгача сақланиб қолган бир нечта даҳма ва зиёратхонадан ташкил топган 3 хонали бино бўлган деб ҳисоблашади.