Sumalak saylining bayram sifatida shakllanganligi haqida turli rivoyatlar bor. Shulardan biri: dehqon olib qo‘ygan oxirgi donini tezroq ekish uchun yaxshi niyatlar bilan oldinroq ivitib qo‘yadi. Lekin birdan ob-havo buziladi. Bug‘doy idishda nish urib o‘sa boshlaydi, ob-havo yaxshilanavermaydi. Dehqon oila a'zolari och turgan paytda bug‘doyni butunlay nobud qilmaslik choralarini izlay boshlaydi. U tavakkal qilib nish urgan va ancha bo‘y ko‘targan donni qiymalaydi va xotiniga bundan taom pishirishni buyuradi. Uy bekasi uni uzoq vaqt qaynatadi. Qarangki, oqko‘ngil dehqonning niyati xolis chiqadi. Undan hidi yoqimli, o‘zi to‘yimli, mazasi esa tanovul qilgan kishining uzoq vakt esida qoladigan darajadagi shirin taom hosil bo‘ladi. Bu taom borgan sari xalq o‘rtasida keng tarqalib, bahorning eng lazzatli taomiga aylanadi.

Sumalak sayli (bazmi) asosan ikki qismdan: sumalak tayyorlash va sumalakxo‘rlikdan iborat bo‘lgan.

Sumalakni asosan ayollar tayyorlashgan. Sumalak tayyorlashning o‘ziga xos marosim tadbiri vujudga kelgan. Ular qozon atrofida suhbat qurishgan, hikoyalar, ertaklar, rivoyatlar va latifalar aytishgan. Taom tayyor bo‘lgach, sumalak sayli boshlangan. Sumalak sayli ishtirokchilari childirma (doira) chalib raqsga tushishgan, qo‘shiqlar aytib xursandchilik qilishgan.

Sumalak sayli qadimdan kishilarda birdamlik, ahillik hissini tarbiyalab kelgan. Sumalak tayyorlanadigan joyga qo‘ni-qo‘shnilar bir hovuchdan un olib kelishgan, birgalikda taom pishirishgan, bir qozonda tayyorlangan ovqatni hamma baham ko‘rgan.