Бу қалъа милоддан аввалги IV-III асрларда барпо етилган. Гулдурсун Қорақалпоғистоннинг Беруний шаҳридан шарқ томон 20 км ва Тўрткўл шаҳридан шимолий-шарқ томон 26 км масофада жойлашган. Гулдурсун қадимий, бўштлиқ қалъа ўрнига қурилган Хоразмнинг катта қалъа-чегараларидан биридир. Бу қалъа нотўғри тўртбурчак шаклда бўлиб, ҳажми 350х230м ўлчамда, бурчаклари ёруғлик томон йўналтирилган. Ташқи деворлари катта ўлчамдаги ғиштлари билан ҳозирги кунга қадар сақланиб қолган. Археологик топилмалар вақтида бир қатор ўрта аср ва қадимий давр кошинлари, бронза асбоблар ва тақинчоқлар, антиквар ва ўрта асрларга тегишли тангалар топилган. Топилмаларга мувофиқ, сўнгги яшаш манзилгоҳининг санаси 1220 йил этиб белгиланган, яъни Муҳаммад Хоразмшох ҳукмронлиги ҳамда қадим Хоразмга Мўғулларнинг босқинчилик қилган даврларига тўғри келади.

Шунингдек, бу қалъа билан энг даҳшатли афсоналардан бири билан боғлиқ бўлиб, унга кўра, қачонлардир Гулдурсиннинг номи Гулистон, яъни чаманзор, дея номланган. Бу жуда чиройли шаҳар бўлиб, уни гўзалликда тенги йўқ қизи бор қари подишоҳ бошқарган. Лекин кутилмаганда мусибат келиб, даштдан қалмиқлар тўдаси бостириб келиб, ўз йўлидаги барча нарсани вайрон қилишган. Қалмиқлар шаҳарни қамал қилишган. Аҳоли мардонавор жанг қилишган, лекин душман тараф шаҳарни қуршаб олишда давом этган. Орадан кунлар, ойлар ўтиб, заҳирадаги барча маҳсулотлар тамом бўлган ва очлик даври бошланган. Шунда подишоҳ кенгаш йиғган, шунда вазирлардан бири маккарона режани таклиф қилган. Халқ саройга биттагина буқани олиб кириб, уни қолган дон билан бўккунча боқишади ва шаҳар деворидан ташқарига олиб чиқиб қўйишади. Ўз вақтида очлик ҳукм сурганидан азият чекаётган қалмиқлар буқани тутиб, уни сўйишади ва ошқозони сара буғдой билан тўлалигини кўриб, қамални тўхтатишади: ахир, қамалдагилар буқани сара дон билан боқаётган бўлса, ўзлари ҳеч нарсага муҳтож эмаслар. Демак, шаҳарни забт этиб бўлмайди. Шунда вазият қамалдагилар томон қувончли тус олади, лекин қалмиқлар ҳукмдорини яширинча севиб қолган мунофиқ Гулдурсун унга хат йўллаб, вазиятни борича маълум қилади ва тез орада қалъа таслим бўлишига сўз беради. Қалмиқлар қолишади, шаҳар таслим бўлади, душманлар томонидан ёқилиб, талон-тарож қилинади. Барчаси тугагач, хойинни қалмиқлар шоҳи ҳузурига келтиришди. Ҳукмдор эса соҳибжамолга қараб, “Агар у эҳтиросга берилиб, душманларга ўз отаси ва ўз халқини сотган бўлса, бошқаси юрагига йўл топган вақт мени нималар кутади? Уни айғир отларнинг думига боғланг, токи, у бошқа ҳеч кимга хиёнат қила олмасин” деган.

Хоинкор гўзал даҳшатли ўлимга маҳкум бўлди, лекин шундан эътиборан, бу ер унинг шарафига Гулдурсун, дея номланади.